وابستگی به نیکوتین یا اعتیاد به دخانیات چیست و چگونه به آن پی ببریم؟

نوعی اعتیاد به دخانیات است که به علت داروهای نیکوتینی ایجاد می شود. وابستگی به نیکوتین به این معناست که فرد قادر به توقف مصرف این مواد نیست، حتی اگر برای وی مضر باشد.

نیکوتین اثرات موقت و خوشایندی در وضعیت جسمانی و خلق و خو دارد. این اثرات سبب می شود فرد تمایل به مصرف مجدد نیکوتین داشته و وابستگی ایجاد شود. در این زمان توقف مصرف دخانیات سبب ایجاد علائمی از جمله افزایش تحریک پذیری و اضطراب می شود.

اگرچه این نیکوتین موجود در دخانیات است که سبب وابستگی می شود اما سایر اثرات سمی دخانیات مربوط به مواد دیگر موجود در آنهاست. افراد سیگاری ضربان قلب بالاتری دارند و میزان سکته و سرطان در آنها بیشتر از افراد غیرسیگاری است.

صرف نظر از مدت زمانی که سیگاری بوده اید، ترک آن می تواند سبب بهبود وضعیت سلامتی شما شود. بسیاری از درمان های مؤثر برای ترک وابستگی به دخانیات برای کمک به این افراد موجود است. از پزشک خود در این رابطه سؤال کنید.
 
نشانه ها

در برخی افراد، استفاده کم دخانیات می تواند به سرعت منجر به وابستگی شود. علائمی که نشان می دهد فرد معتاد شده است، عبارتند از:

•    فرد قادر به ترک سیگار نیست. ممکن است یک یا چند بار بطور جدی برای ترک سیگار اقدام کرده باشد، اما موفقیت آمیز نبوده است.

•    در زمان ترک دخانیات، علائم ویژه ای را تجربه می کند. تلاش برای توقف دخانیات سبب ایجاد علائم و نشانه های فیزیکی و رفتاری از جمله ویار شدید، اضطراب، تحریک پذیری، بی قراری، از دست دادن تمرکز، افسردگی، خستگی، عصبانیت، افزایش اشتها، بی خوابی، یبوست یا اسهال می شود.

•    علیرغم مشکلاتی که برای سلامتی ایجاد می شود، فرد به سیگار کشیدن ادامه می دهد. حتی اگر مشکلات قلبی و ریوی برای فرد ایجاد شود باز هم قادر به ترک آن نیست.

•    تفریحات و فعالیت های اجتماعی را کنار گذاشته تا به سیگار کشیدن بپردازند. ممکن است رفتن به رستوران هایی که در آنجا سیگار کشیدن ممنوع است و نیز تفریح با اعضای خانواده یا دوستان کنار گذاشته شود چون امکان سیگار کشیدن در این مکان ها و موقعیت ها وجود ندارد.
 
علت

نیکوتین یک ماده شیمیایی در سیگار و  دخانیات است که سبب می شود شما مجبور به ادامه استعمال سیگار شوید. زمانی که نیکوتین از طریق استنشاق دود وارد ریه ها می گردد بسیار اعتیادآور است. این ماده ترشح مواد شیمیایی در مغز بنام نوروترنسمیتر را افزایش می دهد که به تنظیم خلق و خو و رفتار کمک می کند. یکی از این نورترنسمیترها دوپامین است که رفتار و احساس شادابی و رضایت را در شما بهبود می بخشد. تجربه این اثرات از نیکوتین در دخانیات عامل اعتیادآوری آن است. وابستگی به نیکوتین شامل فاکتورهای رفتاری و جسمانی می باشد. رفتارها و نشانه هایی که می تواند با کشیدن سیگار مرتبط باشد عبارتند از:

•    در زمان های مشخصی از روز مثل اول صبح، همراه قهوه صبح یا هر زمان از روز
•    پس از غذا
•    در زمان مصرف الکل
•    در مکان های خاص یا همراه با دوستان
•    در زمان صحبت با تلفن
•    در موقعیت های استرس زا یا ناراحتی
•    دود یا بوی سیگار
•    در زمان رانندگی

برای غلبه بر وابستگی به سیگار نیازمند مقابله با رفتارها و اعمالی هستید که با سیگار کشیدن مرتبط است.
 
عوامل خطر

هر فردی که سیگار می کشد یا از سایر انواع دخانیات استفاده می کند، در معرض خطر ایجاد وابستگی قرار دارد. فاکتورهایی که بر وابستگی به نیکوتین اثر می گذارند، عبارتند از:

•    ژنتیک. ژن ها در برخی جنبه های وابستگی به نیکوتین نقش دارند. این احتمال وجود دارد که شما سیگار را شروع کرده و بخاطر فاکتورهای ژنتیکی آن را ادامه دهید، یعنی ممکن است بر چگونگی پاسخ گیرنده های سطح سلول های عصبی مغز به دوزهای بالا نیکوتین وارد شده طی کشیدن سیگار اثرگذار باشد.

•    اثر افراد خانواده و همسالان. کودکانی که در خانواده هایی پرورش می یابند که سیگاری هستند به احتمال بیشتری سیگاری می شوند. احتمال امتحان کردن سیگار در کودکانی که دوستان سیگاری دارند هم بیشتر است. شواهد حاکی از آنست که سیگار کشیدن در فیلم ها و فضای اینترنتی می تواند جوانان را به این کار تشویق نماید.

•    سن. بیشتر افراد در کودکی یا نوجوانی سیگاری شده اند. هر چه در سن پایین تری به این سمت کشیده شوید، احتمال اینکه در بزرگسالی به یک فرد سیگاری قهار تبدیل شوید بیشتر است.

•    افسردگی یا سایر بیماری های روانی. افرادی که افسرده اند، شیزوفرنی دارند، دچار اختلالات پس از تروما هستند یا مبتلا به سایر انواع بیماری های ذهنی می باشند به احتمال بیشتری سیگاری می شوند.

•    مصرف مواد مخدر. افرادی که الکل و داروهای غیرمجاز مصرف می کنند به احتمال بیشتری سیگاری می شوند.
عوارض

دود سیگار حاوی بیش از 60 ماده شیمایی شناخته شده است که منجر به سرطان می شود و هزاران ماده مضر دیگر هم دارد. حتی سیگارهای گیاهی یا تمام طبیعی هم مواد شیمیایی دارند که برای سلامتی مضر است. زمانی که دود سیگار را استنشاق می کنید، این مواد شیمیایی وارد بدن شما شده و تمام اندام های بدن شما می رسد.

سیگار کشیدن تقریباً به تمام اندام های بدن آسیب می زند و مرگ بیش از 60% سیگاری ها به این دلیل است. زنانی که سیگاری هستند نسبت به مردان، در معرض خطر یکسانی برای مرگ و میر ناشی از تنباکو قرار دارند. اثرات منفی سلامتی سیگار عبارتست از:

•    سرطان ریه و سایر بیماری های ریوی. سیگار کشیدن عامل 9 تا از هر 10 مورد سرطان ریه و بیماری های ریوی مثل آمفیزم و برونشیت مزمن است. همچنین سیگار کشیدن آسم را تشدید می کند.

•    سایر سرطان ها. سیگار کشیدن عامل عمده سرطان مری، حنجره، حلق و دهان است و با سرطان های مثانه، پانکراس، کلیه و سرویکس (دهانه رحم) و برخی انواع لوسمی در ارتباط است.

•    مشکلات قلبی و سیستم گردش خون. سیگار کشیدن خطر مرگ و میر بیماری های قلبی و عروق خونی مثل حملات و سکته های قلبی را افزایش می دهد. حتی سیگار کشیدن به میزان 4-1 نخ در روز هم خطر بیماری های قلبی را بالا می برد. اگر مبتلا به بیماری های قلبی و عروقی مثل نارسایی قلبی هستید، سیگار کشیدن وضعیت شما را تشدید می کند. با این حال ترک سیگار خطر حملات قلبی را در سال اول تا 50% کاهش می دهد.

•    دیابت. سیگار سبب افزایش مقاومت به انسولین می شود که شروعی برای ابتلا به دیابت نوع 2 می باشد. اگر مبتلا به دیابت هستید، سیگار کشیدن می تواند سرعت پیشرفت عوارض بیماری از جمله بیماری های کلیوی و مشکلات بینایی را افزایش دهد.

•    مشکلات بینایی. سیگار کشیدن می تواند خطر مشکلات بینایی مثل کاتاراکت (آب مروارید) و از دست رفتن بینایی ناشی از دژنراسیون ماکولا را افزایش دهد.

•    ناباروری و عقیمی. سیگار کشیدن خطر نازایی در زنان و عقیمی در مردان را افزایش می دهد.

•   عوارض بارداری و جنین. خطر سقط، زایمان زودرس، تولد نوزاد با وزن پایین و سندرم مرگ ناگهانی جنین در مادران بارداری که سیگار می کشند بیشتر است.

•    سرماخوردگی، آنفلوآنزا و سایر بیماری ها. سیگاری ها بیشتر از سایر افراد مستعد عفونت های تنفسی مثل سرماخوردگی، آنفلوآنزا و برونشیت هستند.

•    ضعیف شدن حواس. سیگار کشیدن سبب از بین رفتن حس چشایی و بویایی می شود و لذا میل به غذا کاهش می یابد.

•    بیماری های دندان و لثه. سیگار کشیدن خطر التهاب لثه و عفونت های جدی لثه که منجر به از دست رفتن دندان ها می شود را افزایش می دهد.

•    ظاهر جسمانی. مواد شیمیایی موجود در دخانیات می تواند ساختار پوست را تغییر داده و سبب چین و چروک و پیری زودرس پوست گردد. همچنین سیگار منجر به زرد شدن دندان ها، انگشتان و ناخن ها می شود.

•    افزایش خطر برای سایر اعضای خانواده. همسران و والدین افراد سیگاری نسبت به سایر افراد در معرض خطر بیشتری برای سرطان ریه و بیماری های قلبی هستند. اگر سیگاری هستید، نوزادان تازه متولد شده شما بیشتر مستعد مرگ ناگهانی، تشدید آسم، عفونت گوش و سرماخوردگی هستند.
آمادگی برای ویزیت پزشک

احتمالاً ابتدا باید به پزشک عمومی مراجعه نمایید. در اینجا اطلاعاتی بیان می شود که به آمادگی شما و آنچه می توانید از پزشک انتظار داشته باشید، کمک می کند.

آنچه می توانید انجام دهید
برای آمادگی برای جلسه ملاقات باید:
•    محرک های سیگار کشیدن را در نظر داشته باشید. لیستی از شرایط محیطی که احتمال کشیدن سیگار در آنها افزایش می دهد، را تهیه نمایید. آیا در این شرایط سیگار کشیدن به یک عادت تبدیل شده است؟ آیا شرایطی هست که طی آن احتمال کشیدن سیگار کمتر شود؟
•    علائم جسمی که ممکن است با سیگار کشیدن مرتبط باشد را یادداشت نمایید. مدت زمان هر یک از علائم را هم شامل شود.
•    اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت نمایید. شامل استرس های عمده زندگی یا تغییرات اخیر زندگی.
•    لیستی از داروهای مصرفی تان تهیه کنید. شامل ویتامین ها، گیاهان دارویی یا سایر مکمل هایی که دریافت می کنید، دوز آنها را هم یادداشت کنید.
•    در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را همراه ببرید. گاهی دریافت و حفظ تمام اطلاعات بیان شده در جلسه مشکل است. شخصی که شما را همراهی می کند، می تواند بخشی از مطالب که ممکن است شما فراموش کرده باشید را بیاد آورد.
•    لیستی از سؤالات خود تهیه کنید. سؤالات را به ترتیب اهمیت یادداشت نمایید تا در زمان صرفه جویی کنید.

برخی سؤالات اساسی که باید از پزشک بپرسید، عبارتند از:
•    شما فکر می کنید سیگار کشیدن می تواند سبب ایجاد یا تشدید بیماری ها شود؟
•    آیا هنوز ترک سیگار برای سلامتی من فایده ای دارد؟
•    چه گزینه های درمانی را برای کمک به من در این شرایط پیشنهاد می کنید؟
•    آیا می توانید من را به یک متخصص در زمینه ترک سیگار ارجاع دهید؟
اگر سؤال در طول جلسه برای شما پیش آمد حتماً مطرح نمایید.

آنچه از پزشک انتظار دارید
آمادگی برای پاسخگویی به سؤالات می تواند در صرفه جویی زمان برای پرداختن به مسائلی که بیشتر مد نظر شماست، کمک کند. برخی سؤالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد عبارتند از:

•    چند عدد سیگار در روز می کشید؟ چه زمانی پس از بیدار شدن سیگار می کشید؟
•    آیا تاکنون برای ترک سیگار اقدام کرده اید؟ اگر بله، نتیجه آن چه شد؟ آیا مؤثر بود؟ چه روشی مؤثر نبود؟
•    چه چیزی شما را برای ترک سیگار تشویق می کند؟
•    آیا مشکلات جسمی خاصی مثل دیابت یا بیماری های قلبی دارید که با سیگار کشیدن مرتبط باشد؟
•    آیا شخصی از اعضای خانواده و همکاران شما سیگاری هستند؟
•    آیا محدودیت هایی در سبک زندگی شما وجود دارد که با سیگار مرتبط باشد؟ مثل محدودیت انجام فعالیت بدنی یا فعالیت های ورزشی؟
•    آیا سیگار کشیدن مشکلاتی برای کار شما یا روابط شما ایجاد کرده است؟
•    آیا به مشکلات روحی مثل افسردگی یا اضطراب مبتلا هستید؟
•    بزرگترین مانع برای ترک سیگار در شما چیست؟
•    آیا به شخصی علاقمند هستید که در مسیر تلاش برای ترک سیگار شما را حمایت کند؟
•    برای ترک سیگار چقدر احساس توانایی و اعتماد به نفس دارید؟
نکات اساسی درمان

برای اینکه در مدت طولانی تری به دور از سیگار باشید، این نکات را در نظر داشته باشید:
•    با انگیزه باشید. تصمیم به ترک بگیرید، روزی را انتخاب کرده و برای وقوع آن برنامه ریزی کنید. ابتدا با تفکر درباره احساسات مختلف و متناقض درباره سیگار آغاز کنید. سپس لیستی از دلایل خود برای ترک سیگار تهیه نمایید.

•    اگر دچار لغزش شدید، ناامید نشوید. به یاد داشته باشید، خطا و لغزش طبیعی است. اما هدف شما ترک سیگار است حتی سیگار کشیدن تفننی هم خطرناک است. می توانید از تجارب گذشته درباره آنچه سبب خطا و لغزش و بازگشت از آن می شود، پند بگیرید. دانش خود را بکار گرفته و در تلاش های بعدی مصمم تر باشید.

•    محرک ها و چالش های اصلی سیگار کشیدن را شناسایی نمایید. اینکار می تواند به حل مشکلات و برنامه ریزی برای مقابله با موقعیت های پرخطر کمک کننده باشد.

•    به دنبال حمایت باشید. حمایت اجتماعی کلیدی برای دستیابی به زندگی پایدار و بدون دخانیات است. از خانواده، دوستان و همکاران خود بخواهید شما را حمایت و تشویق کنند. صادق باشید و به آنها اجازه دهید بدانند چه چیزهایی بیشتر به شما کمک می کند.

•    دادن انرژی مثبت به خود را تمرین کنید. یک یا دو عبارت را برای افزایش انگیزه خود مدام تکرار کنید، مثلاً: “من در ترک سیگار موفق خواهم بود.”

•    مرزهای بدون سیگار را ترسیم کنید. اگر در خانواده شما فرد سیگاری دیگری هم زندگی می کند، با خانه و ماشین مرزهای بدون سیگار را ترسیم نمایید. از همکاران سیگاری خود بخواهید به شما سیگار تعارف نکرده و شما را به مکان های سیگار آزاد دعوت نکنند.

•    دائماً فواید ترک سیگار را برای خود مرور کنید. فواید کوتاه مدت شامل تنفس راحت تر، پس انداز و داشتن لباس های خوشبوتر است. فواید طولانی مدت شامل کاهش خطر بیماری ها، افزایش شانس داشتن زندگی طولانی تر و ایجاد محیط سالم تر برای اعضای خانواده است. میزان پولی را هم که می توانید پس انداز کنید، اضافه کنید.

•    از مصرف الکل بپرهیزید. نوشیدن الکل یک موقعیت پرخطر است. تا زمانی که از ترک سیگار در خود مطمئن نشده اید، از شرکت در این مکان ها خودداری نمایید.

•    به خود جایزه دهید. مجله ای بخرید، به پارک بروید، دوستی را برای ناهار ببینید و یا به کلاس بروید.

گروه های حمایتی و مشاوره ای و سایر برنامه ها

ترکیب داروها با مشاوره رفتاری شانس بیشتری برای ترک طولانی مدت سیگار ایجاد می کند. داروها به فرد کمک می کنند تا با علائم ایجاد شده پس از ترک مقابله کنند، درحالیکه درمان های رفتاری به ایجاد مهارت های مورد نیاز برای ترک سیگار در بلند مدت کمک می کنند. هر چه مدت زمان بیشتری با مشاوره گذرانده شود، نتایج درمان بهتر است. چندین نوع از مشاوره می تواند به ترک سیگار کمک کننده باشد:

•    مشاوره تلفنی. اهمیتی ندارد محل زندگی شما کجاست، شما می توانید از مشاوره های تلفنی برای ترک دخانیات بهره مند شوید.

•    برنامه های مشاوره فردی و گروهی. پزشک می تواند گروه های حمایتی یا برنامه های درمانی را توسط متخصص درمان اعتیاد پیشنهاد کند. مشاوره به شما کمک می کند تکنیک هایی برای آمادگی ترک سیگار بیاموزید. بسیاری از بیمارستان ها، برنامه های مراقبت از سلامت و مراقبین سلامت، برای ترک دخانیات برنامه های درمانی را توصیه می کنند. گروه های حمایتی به صورت ناشناس برای ایجاد محیط حمایتی از افرادی که تصمیم به ترک سیگار دارند، تشکیل شده است. همچنین برخی مراکز درمانی، برنامه های مشخصی را فراهم نموده اند.

روش هایی برای ترک دخانیات

هیچ گونه شواهدی مبنی بر اینکه این محصولات برای ترک دخانیات مؤثر باشند، موجود نیست و جنبه های ایمنی آنها خیلی شناخته شده نمی باشد:

•    محصولاتی که ادعا می کنند اعتیاد را از بین می برند. این محصولات شامل مواردی می شوند که طعم تنباکو را تغییر می دهند، رژیم های ویژه ای وجود دارد که میل به نیکوتین را از بین برده و مکمل یاری ویتامین ها برای کمک به ترک سیگار تجویز می گردد.

•    گیاهان دارویی و مکمل ها. درمان های هومئوپاتی و مکمل های گیاهی توسط سازمان غذا و دارو (FDA) به تأیید نرسیده اند، لذا اثربخشی و ایمنی آنها تأیید شده نیست.

•    آبنبات و مرهم نیکوتینی. محصولات حاوی نیکوتین سالیسیلات توسط FDA به تأیید نرسیده اند و ممکن است کودکان را در معرض خطر استفاده غیرعمد قرار دهد.

•    سیگارهای الکترونیکی. اسپری های معطر حاوی نیکوتین که دودی مشابه سیگار ایجاد می کنند. سؤال رایج در مورد ایمنی بخارات این سیگارها و میزان نیکوتینی است که وارد بدن می شود.

•    هیپنوتیزم. اگرچه شواهد حمایتی برای استفاده از هیپنوتیزم در ترک سیگار نیست، اما برخی افراد اظهار می کنند که این امر مفید است. اگر می خواهید اقدام به هیپنوتیزم کنید با پزشک خود برای پیدا کردن یک شخص متخصص در این زمینه مشورت نمایید.

دخانیات در هیچ نوع و شکلی ایمن نیست. که شامل:
•    محصولات نامحلول تنباکو. کیسه های تنباکو، قرص های مکیدنی، نوارها یا سایر محصولات حاوی مقادیر اندکی از نیکوتین در بدن شما مانده و حل نمی شود. این محصولات در مکان هایی استفاده می شود که استعمال دخانیات ممنوع است. هیچ گونه شواهدی برای کمک به ترک سیگار نیست و اثرات آن بر سلامتی هنوز شناخته نشده است.

•    تنباکو بدون دود و بو. این محصولات حاوی نیکوتین در مقادیر مشابه سیگار هستند که خطر سرطان دهان و حلق، بیماری های لثه و دندان و سایر مشکلات را افزایش می دهد.

•    پیپ و سیگار برگ. این محصولات اگرچه رواج کمتری دارند اما خطرات آنها برای سلامتی مشابه سیگار معمولی است و جایگزین های مناسبی برای سیگار نیستند.

•    قلیان. قلیان ها توتون سوزانده و دود آن از طریق بینی استنشاق می گردد. قلیان ها نسبت به سیگار ایمن تر نیستند. آب موجود در قلیان سموم موجود در دود را فیلتر نمی کند، آب و پیپ خطر انتقال عفونت را افزایش می دهند.

•    سیگارهای معطر. سیگارهای معطر خطرات مشابه دود سیگارهای معمولی را دارند و می توانند مشکلات عدیده ای را ایجاد کنند. اگرچه در آمریکا غیرمجاز محسوب می شوند اما در سایر کشورها در دسترس عموم قرار دارند.