همه ساله میلیونها نفر در آمریکا و سراسر جهان تصمیم میگیرند غذاهای فوق فراوری شده را از رژیم غذایی خود حذف کنند؛ غذاهایی که با فرمولهای صنعتیشان معمولاً یا چربیشان زیاد است، یا کربوهیدرات فرآوریشده یا هر دو؛ مثل بیسکوییت، کیک، چیپس و پیتزا.
برای بسیاری، میل به تغییر رژیم غذایی ناشی از نگرانیهایی نسبت به بیماریهایی مثل دیابت و عارضه قلبی است که میتواند زندگی آنها را در معرض خطر قرار بدهد. تأثیر رژیم روی سلامت مسئله بیاهمیتی نیست. در واقع، به تازگی جمعی متشکل از سی و هفت دانشمند برتر جهان اعلام کردهاند که رژیمهای ناسالم غذایی برای سلامت انسان خطرناکترند تا رابطهجنسی پرخطر و مصرف الکل، مواد مخدر و تنباکو، جمعاً!
ما بسیاریمان میدانیم که غذای زیاد فرآوری شده سالم نیستند. اما قطع مصرف آنها به اندازهای برایمان سخت است که اکثریت در این راه شکست میخوریم. چرا چنین است؟
در آزمایشگاه علم و درمان غذا و اعتیاد دانشگاه میشیگان Food and Addiction Science and Treatment Lab، یک سری محقق به یک ویژگی مشترک در غذاهای فرآوریشده که به کرات مورد بررسی قرار گرفته است، رسیدند: این غذاها همچون محصولات دخانیات میتوانند اعتیادزا باشند.
معتاد به غذاهای فوق فرآوری شده
یک روانشناس بالینی که حوزه مطالعاتیاش علم اعتیاد، چاقی و اختلال در خوردن است، میگوید دوران تحصیل در دانشگاه ییل متوجه شد بسیاری از افرادی که غذاهای فوقفرآوریشده میخورند، نشانههای معمول اعتیاد را دارند؛ نشانههایی همچون نداشتن کنترل روی خوردن، عطش شدید و ناتوانی در قطع مصرف با وجود عواقب منفی.
بنابراین او به همراه همکارانش «مقیاس اعتیاد به غذای ییل» را پدید آوردند که بر اساس آن هم میتوان سایر اختلالهای مصرفی را تشخیص داد و هم افرادی که به غذاهای فوق فرآوریشده اعتیاد دارند.
بر اساس برآوردهای فعلی این گروه، پانزده درصد امریکاییها ویژگیهای اعتیاد به غذا را دارند، که با بیماریهای دیگر مرتبط با رژیم غذایی، چاقی و کیفیت پایینتر زندگی همراه است. این آمار و ارقام درباره اعتیادهای دیگر به مواد قانونی و قابل دسترس هم صدق میکند. به عنوان مثال، بر اساس همین مقیاس چهارده درصد جمعیت ایالات متحده به اختلالات مصرف الکل مبتلا هستند.
نتایج تحقیقات این گروه نشان میدهد که تمام غذاها چنین تأثیر اعتیادزایی را روی افراد ندارند. غذاهای فوق فرآوری شده که سطح بالایی از چربی مصنوعی و کربوهیدارت فرآوریشده را در ترکیبات خود دارند، مثل شکر و آرد سفید همان مواد خوراکیای هستند که مردم به شکل معتادگونهای میخورند؛ مثل شکلات، بستنی، سیبزمینی سرخکرده، پیتزا و بیسکوییت. طبعاً جای تعجب هم ندارد که چنین عدم کنترلی در خوردن مواد غذاییای همچون بروکلی، حبوبات و خیار به وجود نمیآید.
اما آیا این غذاهای فوقفرآوریشده ultra-processed foods را واقعاً میتوان اعتیادزا دانست؟ یا مردم فقط دارند غذایی را که دوست دارند، زیاد میخورند؟ گروه تحقیقاتی دانشگاه ییل برای یافتن پاسخ این پرسش به یکی از آخرین بانکهای اطلاعاتی بزرگ مرتبط با علم اعتیاد رجوع کردند که ببیند آیا تنباکو اعتیادزاست یا نه.
آیا تنباکو اعتیادزاست؟
بحث بر سر اعتیادزایی تنباکو، سالیان سال موضوع داغی بود.
برخلاف موادی همچون الکل و داروهای اپیوئیدی (مورفینی)، محصولات دخانیات مسمومکننده نیستند و سیگاریها میتوانند در طول روز به راحتی سیگار مصرف کنند و روز خود را پشت سر بگذارند. محصولات دخانیات همچنین برخلاف الکل و مورفینها، در صورت قطع مصرف نشانههای معمول ترک را که میتواند خطرناک باشد، در افراد به وجود نمیآورد. و نسبت به مواد اعتیادزا قوانین سختگیرانهای برای مصرف یا دسترسی به دخانیات وجود ندارد.
بزرگترین شرکتهای صنعت جهانی تنباکو اغلب فرق میان تنباکو و مواد «سنتی» اعتیادزا را پررنگ میکنند. و این افزایش تردید نسبت به ماهیت واقعی اعتیادزایی تنباکو در واقع بهشان کمک میکند از زیر بار مسئولیت اقداماتی که در صنعتشان میکنند شانه خالی کنند و مصرفکنندگان را مقصر جلوه دهند که به انتخاب خودشان همچنان به سیگار کشیدن ادامه میدهند.
اما سال 1988 رئیس عملیاتی سپاه خدمات بهداشت عمومی یا همان جراح کل ایالات متحده، محصولات دخانیات را اعتیادزا اعلام کرد. این گزارش مستقیماً موضع شرکتهای بزرگ صنعت دخانیات را مبنی بر اینکه مصرف دخانیات در واقع انتخاب خود مصرفکننده با توجه به طعم و تأثیر آن بر حواس پنجگانه است، محکوم میکرد.
پرخوری هم يک نوع اعتياد است
در این گزارش، اعتیادزایی محصولات دخانیات بر این اساس میزان قابلیت آنها در ایجاد میل قوی اغلب مقاومتناپذیر به مصرف، به رغم میل به ترک و با وجود مواجهه با عواقب تهدیدکننده سلامت طبقهبندی میشد. به زبان ساده، مصرفکننده با وجود میل به ترک و مواجهه با نشانههایی که سلامت او را تهدید میکند، باز هم میل به مصرف آن محصول دخانیات را دارد و نمیتواند در برابرش مقاومت کند. یک مقیاس دیگر قابلیت محصولات دخانیات در انتقال سریع دوز زیادی از نیکوتین به مغز بود. به این شکل مصرفکننده نیروی زیادی دریافت میکند و همین باعث میل به تکرار آن رفتار یعنی مصرف آن محصول بهخصوص میشود. آخرین مقیاس اعتیادزایی محصولات دخانیات قابلیت آنها در تغییر روحیه در نتیجه تأثیر نیکوتین بر مغز مثل افزایش لذت و کاهش احساسات منفی بود.
دههی هشتاد میلادی، محققان میدانستند که نیکوتین تأثیراتی روی مغز دارد. اما آن زمان اطلاعات زیادی در این باره تأثیر دقیق مواد اعتیادزا روی مغز وجود نداشت. در واقع، هنوز هم یک نشانه بیولوژیکی عینی مثل واکنش مشخص و قابل اندازهگیری در مغز که تأیید کند فردی به مواد اعتیاد دارد، وجود ندارد.
به دنبال اعلام اعتیادزایی دخانیات، درصد افرادی که مصرف سیگار را اعتیاد میدانستند، از 37 درصد در سال 1980 رسید به 74 درصد در سال 2002. تحقیق علمی که اعتیادزایی سیگار را تأیید میکرد، کار کارخانههای بزرگ صنعت دخانیات را برای دفاع از اقداماتشان سختتر کرد.
سال 1998، کارخانههای بزرگ صنعت دخانیات امریکا پروندهای حقوقی را به دلیل سرپوش گذاشتن بر عواقب مصرف سیگار برای سلامت افراد باختند که باعث شد میلیاردها دلار به ایالتها جریمه بپردازند. دادگاه، آنها را ملزم دانست مدارک محرمانهای که نشان میداد ماهیت اعتیادزا و ناسالم محصولاتشان را پنهان کردهاند، تسلیم کنند. به علاوه، این تصمیم محدودیتهایی زیادی را برای این کارخانهها در بازاریابی محصولاتشان تعیین کرد، به ویژه بازاریابی برای جوانان.
از 1980، مصرف محصولات دخانیات به طرز چشمگیری در ایالات متحده کاهش یافته و منجر به بهبودی سلامت عمومی شهروندان شده است.
غذاهای فوق فرآوریشده هم در همین دسته قرار میگیرند
تمام شاخصههای که برای اثبات اعتیادزایی محصولات دخانیات وجود دارد، درباره غذاهای فوق فرآوریشده هم صدق میکند.
تنباکو و غذاهای فوق فرآوریشده دقیقاً به یک شکل عمل میکنند؛ یعنی احساس رضایت میدهند و از احساسات منفی میکاهند. کربوهیدارت فرآوریشده و چربی زیادی که در غذاهای فوق فرآوریشده وجود دارد، سیستمهای پاداش را در مغز قویاً فعال میکند.
غذاهای فوق فرآوریشده نیروی زیادی به مصرفکننده میدهند و همین باعث بازگشت دوباره آنها به این غذاها میشود. به عنوان مثال، معلمها و والدین از غذاهای فوق فرآوریشده برای تشویق کردن رفتاری خوبی در بچهها استفاده میکنند، به این امید که آن رفتار بخصوص در بچه شکل بگیرد. (مثلاً بهشان میگویند در صورت انجام کاری خوب، بهشان اجازه میدهند پفک یا شکلات بخورند.) محققان بارها و بارها در آزمایش روی موشها متوجه شدهاند که طعمهای شیرین بسیار بیشتر از حتی مواد اعتیادزای قویای همچون کوکائین، نیروبخش هستند.
نرخ بالای رژیمهای شکستخورده پرده از این حقیقت تلخ برمیدارد که غذاهای فوق فرآوریشده، به رغم میل افراد به ترک، این قابلیت را دارند که میل زیاد و مقاومتناپذیری در افراد به وجود آورند. در مقابل، مواد مغذی و کمتر فرآوریشدهای مثل میوه، سبزیجات و حبوبات فاقد این خاصیت اعتیادزا هستند.
از دهه هشتاد میلادی، میزان تولید و پخش غذاهای فوق فرآوریشده و ناسالم در ایالات متحده مثل توپ ترکید. همان زمان، کارخانههای دخانیات مثل فیلیپ موریس شرکتهای تولید نوشیدنی و غذاهای فوق فرآوریشده مثل جنرال فودز، کرفت، نابیسکو و کولاید را خریدند این چنین شد که فیلیپ موریس تمام دانش صنعتی، بازاریابی و علمی خود در تولید و فروش محصولات دخانیات اعتیادزا و با سوددهی بالا را برداشت و در تولید غذاهای فوق فرآوریشده پیاده کرد. البته در نهایت دههی ۲۰۰۰ مجبور شد خط تولید و نام تجاری غذایی خود را به هلدینگهای بینالمللی غذا و نوشیدنی بفروشد، اما تا همان جا هم تأثیر خودش را روی فرهنگ غذایی مدرن گذاشته بود.
مشکل اصلیای که امروز در جامعه در رابطه با این غذاهای فوق فرآوریشده وجود دارد، این است که آنها که نمیتوانند تعادل را در خوردن این غذاها رعایت کنند، در واقع جمعیت غالب امریکا، اراده ضعیفی دارند. سیگار را هم دقیقاً به همین خاطر نمیتوان راحت ترک کرد. در واقع، همه این حقیقت را نادیده میگیرند که صنعت تولیدکننده سیگار، بسیاری از این غذاهای فرآوریشده را هم تولید و بازاریابی میکنند، دقیقاً با هدف بالا بردن «عطش» و به وجود آوردن مصرفکنندگان افراطی.
ماهیت اعتیادزای این غذاهای فوق فرآوریشده به قیمت سود بیشتر به اراده آزاد و سلامت مصرفکنندگان آسیب میرساند. اما یک تفاوت مهم بین محصولات دخانیات و غذاهای فوق فرآوریشده وجود دارد. ما در بسیاری موارد، مجبوریم این غذاها را بخوریم. اما سیگار را مجبور نیستیم بکشیم.
و درست مثل محصولات دخانیات، صنعت مواد غذایی هم باید در ضوابط و قوانینش تغییراتی ایجاد کند که محبوبیت غذاهای فوق فرآوریشده و مشکلات سلامتی متعاقبش کم شود.
منبع:etiad.org
——————————–
درباره کلینیک
اولین مرکز درمان سوء مصرف مواد با مجوز رسمی از دانشگاه علوم پزشکی استان گیلان
کلینیک ترک اعتیاد پویان (سال تاسیس : 1385 )
دکتر سیده زهرا پیرو نذیری
ساعت کار صبح ها 9 الی 13 و عصر ها 17 الی 21
آدرس : رشت – خیابان مطهری – بین مسجد چهار برادران و سه راه حاجی آباد – ساختمان حکمت – طبقه 2
تلفن : 33330485 013 – 33341501 013
پست الکترونیک :info@pooyanclinic.ir
اینستاگرام : instagram.com/pooyan_clinic
—————-
