عوارض اعتیاد به مواد مخدر بر مغز

آیا در مورد نحوه تاثیر مواد مخدر بر مغز اطلاعی دارید؟ مغز اصلی‌ترین اندام بدن و مرکز فعالیت‌های پیچیده انسانی است. این عضو بدن، عملکردهای مختلف را هماهنگ کرده و سامان می‌دهد. هر یک از قسمت‌های مغز، مسئول یک فعالیت و اقدام خاص هستند. مصرف مواد مخدر، به مرور زمان‌بر عملکردهای مختلف مغز تأثیر می‌گذارد و به شکل‌های مختلف آن‌ها را مختل می‌کند. این تأثیرات مغزی تا جایی پیش می‌رود که فرد دچار وابستگی به مواد می‌شود و بدون اینکه اراده‌ای از خود داشته باشد به مصرف مواد مخدر ادامه می‌دهد. این وابستگی سبب می‌شود تا در صورت مصرف نکردن مواد مخدر عملکردهای مغزی او به طور کل مختل شوند.

تاثیر مواد مخدر بر مغز

مواد مخدر با ایجاد درگیری در سیستم‌های ارتباطی و دخالت در مسیر انتقال، دریافت و پردازش طبیعی نورون‌ها، روی مغز تأثیر می‌گذارند. نورون‌ها سلول‌های عصبی مغز هستند و وظیفه انتقال اطلاعات را بر عهده دارند. این انتقال اطلاعات در نورون‌ها به وسیله موادی شیمیایی به نام انتقال دهنده عصبی یا نوروترنسمیترها رخ می‌دهد. هر نورون از نوع خاصی از انتقال‌دهنده‌های عصبی استفاده می‌کند.
پس از مصرف چه اتفاقی در مغز فرد میفتد؟

این مواد بعد از مصرف وارد سیستم ارتباطی مغز شده و به دلیل شباهت با انتقال‌دهنده‌های عصبی، جایگزین آن‌ها می‌شوند. این جایگزینی در دریافت و پردازش اطلاعات اختلال ایجاد می‌کند. شباهت ساختار شیمیایی مواد مخدر با انتقال‌دهنده‌ها سبب می‌شود تا نورون‌ها مغزی آن‌ها را به عنوان انتقال دهنده شناسایی کنند و اجازه دهند تا وارد سلول‌های عصبی شده و آن‌ها را تحریک کنند.

ورود این مواد باعث می‌شود تا مغز به طور طبیعی تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی را کاهش دهد و برای انتقال پیام‌های خود نیازمند وجود مواد مخدر باشد. برخی مواد نیز نظیر مواد محرک همچون آمفتامین و کوکائین باعث می‌شوند تا نورون‌های مغزی به مقدار زیادی انتقال‌دهنده تولید کنند و میزان آن‌ها از حالت طبیعی خارج شوند. در این وضعیت، پیام‌های قوی‌تری در مغز ایجاد شده و فعالیت‌های ارتباطی آن نیز مختل خواهند شد. به همین دلیل است که پس از مصرف مواد حالاتی نظیر سرخوشی، لذت و شادی با شدت بسیار قوی‌تری اتفاق می افتند.

مواد چگونه منجر به احساس لذت می‌شود؟

برخی از انتقال دهنده‌های عصبی در مغز مسئول رساندن پیام شادی و لذت به سطوح بالاتر مغزی هستند. از جمله این نوروترنسمیترها می‌توان به دوپامین و سروتونین اشاره کرد. این انتقال دهنده‌ها در حالت طبیعی با دریافت پاداش‌های ساده‌ای نظیر غذا خوردن، داشتن تعاملات مثبت با دیگران، پرداختن به فعالیت‌های مورد علاقه نظیر موسیقی، ورزش و… ایجاد می‌شوند؛ به همین خاطر است که ما از این فعالیت‌ها لذت می‌بریم.

هنگام مصرف مواد میزان بسیار بیشتری از این انتقال دهنده‌ها در مغز ترشح می‌شوند. به این ترتیب افراد حتی از ساده‌ترین فعالیت‌های خود لذت می‌برند و دچار احساس سرخوشی و نشئگی می‌شوند. البته نظریه‌های جدیدتری نیز در مورد تأثیر مواد بر دوپامین شکل گرفته است و دانشمندان امروزه فکر می‌کنند که دوپامین بیشتر با مجبور کردن ما برای تکرار فعالیت لذت بخش (یا همان مصرف مواد) ارتباط دارد تا تولید مستقیم لذت. این نظریات به فهم چگونگی ایجاد وابستگی مواد در افراد کمک می‌کنند.
دلیل وابستگی روانی و اعتیاد به مواد مخدر

افزایش بیش از حد دوپامین، باعث تغییر شکل گیرنده‌های دوپامینی شده و یا نورون‌های تولید کننده دوپامین را کاهش می‌دهد. در نتیجه پس از مدتی دوپامین مغز به طور طبیعی کاهش می‌یابد و فرد احساس افسردگی، کسلی، بی‌لذتی و بی هیجانی می‌کند. فرد برای به دست آوردن همان حالت خوشحالی و نشئگی گذشته و همچنین به حد طبیعی رساندن دوپامین بدن خود، باید میزان بیشتری از ماده مخدر را مصرف کند. این چنین می‌شود که فرد دائماً در یک چرخه معیوب گیر می‌کند. یعنی برای به حد طبیعی رساندن دوپامین مغز خود، ماده مخدر بیشتری مصرف می‌کند و مصرف بیشتر ماده مخدر، باعث کاهش بیشتر دوپامین طبیعی بدن او می‌شود.

این چرخه مداوم مصرف مواد مخدر، به مرور زمان تغییرات بلند مدت تری را در مغز ایجاد می‌کند و این تغییرات، باعث از بین رفتن کنترل فرد بر مصرف خود می‌شود. به بیان دیگر مواد مخدر کنترل سیستم لذت را به دست می‌گیرد. در نتیجه بیمار تمایل بیش از اندازه به مصرف مواد پیدا می‌کند تا میزان دوپامین دوباره به سطح عادی برگردد. چنین فردی دیگر نمی‌تواند بدون مصرف مواد، از زندگی لذت ببرد.

 
ترک اعتیاد به مواد مخدر و مشکلات روانی ناشی از آن

آسیب‌های مغزی که در اثر مصرف مواد مخدر به وجود می‌آیند، گاهی ممکن است تا پایان عمر فرد را درگیر خود نگه دارند. اگر چه با کاهش مصرف، مغز به تدریج به جبران کمبود انتقال‌دهنده‌های عصبی خود می‌پردازد.

اما نکته‌ای که بسیار مهم است، جدی گرفتن تأثیر روانی ناشی از افزایش ناگهانی دوپامین و حالت نشئگی است که در روان فرد باقی مانده است؛ چرا که این موضوع یکی از دلایل اصلی بازگشت اعتیاد افراد است. تصور تجربه مجدد آن حالت سرخوشی، به قدری برای فرد مصرف کننده وسوسه کننده است که حتی بعد ماه‌ها ترک، ممکن است وی را به سمت مصرف مجدد بکشاند.  به همین دلیل است که پرداختن به مسائل روانی در ترک اعتیاد حتی از مسائل جسمانی اهمیت بیشتری دارد و افراد نباید تنها به سم‌زدایی بدن از مواد اکتفا کنند. در واقع برای جبران آسیب‌های مغزی و اختلالات روانی ناشی از آن مراجعه به روانشناس و دریافت مشاوره ترک اعتیاد ضرورت دارد.