ساعت بیولوژیک بدن چیست و اختلال در آن با چه بیماری‌هایی همراه است؟(بخش دوم)

 اختلال پیشرفته در فاز خواب و بیداری: وقتی به این اختلال مبتلا هستید، ممکن است بیدار ماندن در اوایل غروب برایتان بسیار دشوار باشد در نتیجه خیلی زود بخوابید و صبح خیلی زود از خواب بیدار شوید. این اختلال می‌تواند در کار، مدرسه یا مسئولیت‌های اجتماعی شما تداخل ایجاد کند.

اختلال تاخیری در فاز خواب و بیداری: این اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالات در ریتم شبانه‌روزی است. وقتی این اختلال را دارید، ممکن است دیرتر از زمانی که می‌خواهید بخوابید به خواب بروید و در نتیجه صبح به‌سختی بیدار شوید. این نوع اختلال اغلب با مسئولیت‌های کاری، مدرسه یا مشیولیت‌های اجتماعی تداخل دارد. در این نوع اختلال ممکن است خیلی کم بخوابید که می‌تواند منجر به خستگی یا اضطراب در طول روز شود.

اختلال بی‌نظمی در ریتم خواب و بیداری:وقتی این اختلال را دارید، چند دوره‌ی کوتاه خواب و بیداری دارید، به دلیل خواب‌آلودگی بیش‌ازحد نمی‌توانید در طول شب بخوابید و در طول روز چندین بار چرت می‌زنید و بعد از خواب احساس سرحال بودن ندارید.

اختلال جت‌لگ: این اغلب یک اختلال موقتی است و اگر در مدت کوتاهی در حداقل دو منطقه که دارای زمان‌های متفاوتی هستند سفر کنید، ممکن است شما را تحت تاثیر قرار دهد. در این اختلال ریتم خواب و بیداری شما با زمان محلی در مقصدتان هماهنگ نیست، بنابراین ممکن است در زمان نامناسبی از روز یا شب احساس خواب‌آلودگی یا هوشیاری کنید. اختلال جت‌لگ اغلب در هنگام سفر به شرق در مقایسه با زمانی که به غرب سفر می‌کنید، شدیدتر است.

برخی از افراد دچار جت‌لگ اجتماعی می‌شوند که می‌تواند زمانی رخ دهد که شما در تعطیلات آخر هفته یا روزهای تعطیل در زمان‌های بسیار دیرتر از روزهای هفته یا روزهای کاری به خواب می‌روید. این مورد یک اختلال در نظر گرفته نمی‌شود.

اختلال ریتم خواب و بیداری غیر ۲۴ ساعته: این نوع اختلال در ریتم شبانه‌روزی زمانی رخ می‌دهد که ریتم خواب و بیداری شما با ۲۴ ساعت شبانه‌روز هماهنگ نباشد. وقتی این اتفاق می‌افتد، زمان خواب شما ممکن است به تدریج به تاخیر بیفتد. به‌عنوان مثال، ممکن است زمان خواب‌تان تا حدی به تاخیر بیفتد که به جای شب، ظهر بخوابید.
این مورد اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که قرار گرفتن فرد در معرض نور بسیار محدود است و در افرادی که کاملاً نابینا هستند نیز رایج است. در این اختلال ممکن است دوره‌هایی همراه با بی‌خوابی و خواب‌آلودگی را در طول روز داشته باشید و به‌دنبال آن دوره‌هایی بدون این اتفاقات، یعنی دوره‌ای که ریتم‌های شبانه‌روزی بدن شما با محیط‌تان همسو می‌شود، داشته باشد.

اختلال کار شیفتی: این اختلال در افرادی که در طول شب یا طبق یک برنامه‌ی کاری چرخشی کار می‌کنند تأثیر می‌گذارد. درواقع به دلیل برنامه کاری‌تان، ممکن است نتوانید در زمانی که بدنتان به خواب نیاز دارد، خواب با کیفیت و بدون وقفه داشته باشید. اختلال کار شیفتی می‌تواند باعث بی‌خوابی، خستگی مفرط و خواب‌آلودگی در هنگام کار شب شود.

علائم اختلال ریتم ساعت بیولوژیک بدن
علائم اختلالات ریتم شبانه‌روزی بسته به نوع اختلال ریتم شبانه‌روزی و شدت آن می‌تواند متفاوت باشد. بسیاری از علائم اختلالات ریتم شبانه‌روزی به این دلیل رخ می‌دهد که وقتی بدن شما به خواب نیاز دارد، خواب با کیفیت و کافی ندارید. اختلالات ریتم شبانه‌روزی تشخیص داده‌نشده و درمان‌نشده می‌تواند خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها را افزایش داده یا باعث تصادفات جاده‌ای شود.

علائم:

مشکل در به خواب رفتن، خواب ماندن یا هر دو
خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در طول روز یا خواب‌آلودگی در شرایط کار شیفتی
خستگی و فرسودگی شدید
بی‌حالی
کاهش هوشیاری و مشکل در تمرکز
اختلال در قضاوت در موقعیت‌های پرخطر، مانند رانندگی، و مشکل در کنترل خلق‌و‌خو و احساسات
انواع درد از جمله سردرد
مشکلات معده در افرادی که اختلال جت‌لگ دارند
اختلالات ریتم شبانه روزی چگونه بر قضاوت و تصمیم گیری تأثیر می گذارد؟
اختلالات ریتم شبانه‌روزی اغلب باعث محرومیت از خواب شده و در نتیجه شما میزان توصیه‌شده‌ی خواب باکیفیت و بدون وقفه (۷ تا ۹ ساعت برای بزرگسالان) را نخواهید داشت. کمبود خواب می‌تواند میزان توانایی مغز شما را در موقعیت‌های حساس تغییر دهد.

درواقع وقتی به اندازه کافی نخوابیده‌اید، ممکن است خطرات را دست کم بگیرید و مزایای موقعیت‌های خاصی را بیش‌ازحد برآورد کنید. این قضاوت ناقص می‌تواند شما را به انتخاب‌های پرمخاطره‌ سوق دهد. نخوابیدن کافی در زمان نیاز به خواب می‌تواند خطر تصادفات را نیز افزایش دهد، مانند حوادث ناشی از خواب‌آلودگی پس از کار در شیفت شب.
تشخیص اختلال در ریتم شبانه روزی بدن
برای تشخیص اختلال ریتم شبانه‌روزی، پزشک ممکن است سابقه‌ی پزشکی شما را بررسی کند. درمورد علائم، الگوهای خواب و تغییرات محیطی شما بپرسد، معاینه فیزیکی داشته باشد و آزمایش‌های تشخیصی را تجویز کند.

تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی: با بررسی این مورد پزشک شما می‌خواهد درمورد علائم و عوامل خطر شما اطلاعات کسب کند. برای انجام این کار، پزشک‌تان ممکن است سوالات زیر را بپرسد:

چه زمانی، چه مدت و چقدر خوب می‌خوابید: اگر درمورد جواب این سوالات مطمئن نیستید، می‌توانید یک دفتر یادداشت خواب داشته باشید تا به شما در پیگیری وضعیت خوابتان کمک کند.
علائم شما و زمان شروع آن‌ها: علائمی که ۳ ماه یا بیشتر طول کشیده‌اند می‌توانند نشان‌دهنده اختلال ریتم شبانه‌روزی باشند.
سابقه شخصی و خانوادگی شما از نظر بیماری‌ها
استفاده از کافئین، نیکوتین، الکل یا داروهای غیرقانونی و همچنین قرار گرفتن در معرض نور مصنوعی در شب: این عادات ممکن است باعث بی‌خوابی یا خستگی شوند.
درباره‌ی اینکه آیا باردار هستید و یا در دوران یائسگی قرار دارید یا نه
ممکن است پزشک شما معاینه‌ی فیزیکی نیز انجام دهد. معاینه فیزیکی می‌تواند به پزشک کمک کند تا بیماری‌هایی که ممکن است از خواب با کیفیت جلوگیری کنند، مانند درد مزمن، بیماری‌های قلبی یا ریوی، یا لوزه‌های بزرگ یا راه‌های تنفسی کوچک که می‌توانند نشانه‌ای از آپنه خواب باشند، را رد کند.

تست‌های تشخیصی: پزشک شما می‌تواند یک یا چند آزمایش زیر را توصیه کند:

اکتی‌گرافی (Actigraphy):این آزمایس شامل پوشیدن یک حسگر حرکتی کوچک به مدت ۳ تا ۱۴ روز برای اندازه‌گیری چرخه خواب و بیداری است.
تست حواب با خواب‌نگار چندبعدی (polysomnography): این آزمایش میزان خواب شما و واکنش بدن شما به مشکلات خواب را اندازه گیری می کند.
پزشک همچنین می‌تواند آزمایشات دیگری را برای بررسی الگوهای خواب و بیداری شما انجام دهد. درواقع پزشک می‌تواند به‌طور مکرر دمای بدن، سطح ملاتونین و کورتیزول را در خون یا بزاق شما اندازه‌گیری کند. نحوه افزایش و کاهش این معیارها در طول زمان می‌تواند به تعیین نوع اختلال ریتم شبانه‌روزی کمک کند.

علل و عوامل خطر اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن
اختلالات ریتم شبانه‌روزی زمانی رخ می‌دهد که چرخه خواب و بیداری شما با تغییرات محیط‌تان هماهنگ نباشد. بسیاری از عوامل وجود دارند، چه داخل از بدن و چه خارج از بدن، که می‌توانند باعث ایجاد مشکلات خواب شوند و خطر ابتلا به اختلال ریتم شبانه‌روزی را افزایش دهند.

چه چیزی باعث اختلالات در ریتم ساعت بیولوژیک می شود؟
شرایط ژنتیکی‌ای که بر مغز یا هورمون‌ها تأثیر می‌گذارد می‌تواند باعث اختلالات در ریتم شبانه‌روزی بدن شود. به‌عنوان مثال، سندرم اسمیت-مجنیس (Smith-Magenis syndrome) یک بیماری ژنتیکی است که می‌تواند بر میزان یا تعداد دفعات تولید هورمون ملاتونین – که در خوابیدن ما نقش اساسی دارد- در بدن تأثیر بگذارد. در این بیماری ممکن است الگوی خواب فرد کاملاً معکوس شده و باعث خواب‌آلودگی در طول روز و بیداری در طول شب‌ شود.

آیا می‌دانستید که چرخه‌ی خواب و بیداری شما و خطر ابتلا به اختلالات ریتم شبانه‌روزی در شما ممکن است با افراد دیگر متفاوت باشد؟ این نفاوت توسط ژن‌ها در DNA شما کنترل می‌شود.

برخی از افراد به‌طور طبیعی زود از خواب بیدار می‌شوند، در حالی که برخی دیگر به‌طور طبیعی تا دیروقت بیدار می‌مانند. برخی از افراد به‌راحتی می‌توانند ریتم شبانه‌روزی خود را مطابق با محیط‌شان تنظیم کنند. اگر شما یکی از این افراد هستید، ممکن است کمتر به اختلال جت‌لگ و اختلال کار شیفتی مبتلا شوید. اگر الگوهایی که ژن‌های شما تعیین می‌کنند با مسئولیت‌های کاری، مدرسه یا مسئولیت‌های اجتماعی شما همسو نباشد، ممکن است دچار اختلالات ریتم شبانه‌روزی شوید. بنابراین درمورد علائم خود با پزشک‌تان صحبت کنید.

درمان جت لگ

چه چیزی خطر ابتلا به اختلالات ریتم شبانه روزی را افزایش می دهد؟

خیلی از موارد وجود دارند که می‌توانند منجر به اختلال در ریتم شبانه روزی بدن شوند. برخی از این موارد را نمی‌توانید تغییر دهید، مانند سن، سابقه خانوادگی یا جنسیت اما برخی از آن‌ها را می‌توانید مدیریت کنید، مانند سبک زندگی یا شغلتان.

سن: ریتم و زمان چرخه خواب و بیداری شما می‌تواند به دلیل تغییراتی که در اثر افزایش سن در مغز ایجاد می‌شود، تغییر کند. ممکن است نوجوانان دیرتر از بزرگسالان به رختخواب بروند و این موضوع، خطر ابتلا به اختلال تاخیر در فاز خواب و بیداری را در آن‌ها افزایش می‌دهد. افراد مسن معمولاً زود به رختخواب می‌روند و خیلی زود بیدار می‌شوند، که این موضوع خطر ابتلا به اختلال پیشرفته در فاز خواب و بیداری را افزایش می‌دهد.

محیط یا شغل: افرادی که در طول شب کار می‌کنند در معرض خطر بیشتری برای اختلال کار شیفتی هستند. اختلال جت‌لگ در خلبانان، مهمانداران هواپیما، ورزشکاران و افرادی که اغلب برای تجارت سفر می‌کنند، شایع‌تر است.

سابقه خانوادگی یا ژنتیک: اگر ریتم بدن شما با محیط یا مسئولیت‌های اجتماعی شما هماهنگ نباشد، ترجیح ژنتیکی بدن شما برای خواب زودهنگام یا دیروقت می‌تواند خطر ابتلا به اختلال پیشرفته یا تاخیری فاز خواب و بیداری را افزایش دهد. تغییرات در ژن‌هایی که ریتم شبانه‌روزی بدن را کنترل می‌کنند، به نام ژن‌های ساعت شبانه‌روزی، نیز می‌تواند خطر این ابتلائات را افزایش دهد.

عادات سبک زندگی: عادات سبک زندگی می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات ریتم شبانه‌روزی را افزایش دهد. این عادات شامل موارد زیر است:

مصرف الکل
مصرف مزمن کافئین
سفرهای هوایی مکرر
مصرف مواد مخدر
عدم قرار گرفتن در معرض نور طبیعی در طول روز
عادات ناسالم در مسائل مربوط به خواب، مانند تا دیر وقت بیدار ماندن و قرار گرفتن در معرض نور مصنوعی در شب، مانند صفحه تلویزیون، تلفن هوشمند.
سایر شرایط پزشکی: چند بیماری وجود دارند که می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات ریتم شبانه‌روزی را افزایش دهد، از جمله:
اختلالات طیف اوتیسم
برخی از شرایط ژنتیکی، مانند سندرم اسمیت-مگنیس (Smith-Magenis syndrome)، سندرم نگلمن (Angelman syndrome) و بیماری هانتینگتون (Huntington’s disease)
بیماری‌هایی که بر بینایی تأثیر می‌گذارند، مانند نابینایی و دژنراسیون ماکولا، که خطر اختلال ریتم خواب و بیداری غیر ۲۴ ساعته را افزایش می‌دهد.
شرایطی که باعث آسیب به مغز می‌شود، مانند آسیب‌های مغزی ضربه‌ای، سکته مغزی و تومورهای مغزی
شرایط سلامت روان، مانند اختلال دوقطبی، افسردگی اساسی، اختلال وسواس فکری-اجباری، و اسکیزوفرنی، که خطر ابتلا به اختلال فاز خواب و بیداری تاخیری را افزایش می‌دهد.
بیماری‌های تخریب‌کننده سیستم عصبی، مانند بیماری آلزایمر، زوال عقل و بیماری پارکینسون: این بیماری‌ها در بزرگسالان مسن‌تر شایع‌تر هستند و می‌توانند خطر اختلال نامنظمی فاز خواب و بیداری را افزایش دهند.
جنسیت: مردان بیشتر از زنان به اختلال پیشرفته در فاز خواب و بیداری مبتلا می‌شوند. زنان ممکن است بیشتر در مراحل خاصی از زندگی‌شان دچار اختلالات ریتم شبانه‌روزی شوند، مانند:

تغییرات هورمونی که در دوران بارداری، بعد از زایمان و در دوران یائسگی اتفاق می‌افتد می‌تواند باعث مشکلات خواب شود.
سختی‌های دوران بارداری نیز ممکن است از خواب با کیفیت جلوگیری کند.
پس از زایمان، وقفه‌های خواب و قرار گرفتن در معرض نور در شب، هنگام مراقبت از نوزاد می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات ریتم شبانه‌روزی را افزایش دهد.